TERRITORIO TWI WAUPASA
ESTATUTO PARA EL TERRITORIO INDÍGENA TWI WAUPASA
ESTATUTO PARA EL TERRITORIO INDÍGENA
TWI WAUPASA
​
BILWI, PUERTO CABEZAS. RAAN.
​
ESTATUTOS DEL TERRITORIO INDIGENA DE TWI WAUPASA DE LA REGION AUTONOMA DEL ATLANTICO NORTE.
Los suscritos miembros de La Asamblea General del Territorio Indígena Twi Waupasa, en virtud de Las facultades concedidas por la Constitución Política de Nicaragua, La Ley No. 28 Ley de Autonomía, Ley No 445 Ley de Demarcación y el reglamento de La Ley No. 28.
CONSIDERANDO
I
Que el artículo 89 de La Constitución Política de la Republica Dispone, que las comunidades de la Costa Atlántica son parte indisoluble del pueblo nicaragüense y, como tal, gozan de los mismos derechos y tienen las mismas obligaciones y que además tienen el derecho de preservar y desarrolLar su identidad cultural en la unidad nacional; dotarse de sus propias formas de organización social y administrar sus asuntos locales conforme a sus tradiciones.
Que el arto. 180 Cn, dispone que las comunidades de la Costa Atlántica tienen el derecho de vivir y desarrollarse bajo Las formas de organización social que corresponden a sus tradiciones históricas y culturales. Y que El Estado garantiza a estas comunidades el disfrute de sus recursos naturales, la efectividad de sus formas de propiedad comunal y la libre elección de sus autoridades.
II
Que el Estatuto de Autonomía de las Comunidades de la Costa Atlántica de Nicaragua,
Ley No 28, Preceptúa en su arto. 1, que Los habitantes de Las Comunidades de Lla Costa Atlántica tienen derecho a: 3- Usar, gozar y disfrutar de Las aguas, bosques y tierras comunales dentro de los pLanes de desarrollo nacional, 4- DesarrolLar libremente sus organizaciones sociales y productivas conforme a sus propios valores y 6- Formas comunales, colectivas o individuales de propiedad y La trasmisión de la misma.
III
Que según lo establecido en el arto. 2 de La ley No. 445, es objetivo de esta. Garantizar a los pueblos indígenas y comunidades étnicas el pleno reconocimiento de los derechos de propiedad comunal, uso, administración, manejo de las tierras tradicionales y sus recursos naturales, mediante La demarcación y tituLación de estas.
Que de igual forma el arto. 15 de La ley No. 445, dice que Los Consejos Regionales Autónomos y Gobiernos Regionales Autónomos deberán respetar los derechos de propiedad, que Las comunidades indígenas y étnicas ubicadas dentro de su jurisdicción, tienen sobre sus tierras comunales y sobre los recursos naturales que en elLas se encuentran.
IV
Que por su lado el arto. 30 de La Ley No. 445, dispone que, De conformidad con el Estatuto de Autonomía, los derechos de propiedad comunal y los de Las áreas de uso común que se incorporen dentro de un territorio indígena, sean administrados por La autoridad territorial correspondiente y Las autoridades comunales. Que el arto. 3 en sus definiciones, dispone que el Territorio Indígena y Étnico: Es el espacio geográfico que cubre La totalidad del hábitat de un grupo de comunidades indígenas o étnicas que conforman una unidad territorial donde se desarrolLan, de acuerdo con sus costumbres y tradiciones.
V
Que el territorio denominado Twi Waupasa integrado por Las comunidades: Yulo, Klingna, Sukatpin, Lapan, Mani WatLa, Prata, Ukunhni, Kilometro Cuarenta y tres Awaskira, GuLa WaLa, TruhLaya, Wirwir Laya, Akawasito, Cincuenta y uno y Betel se encuentran en un proceso de Auto demarcación territorial
POR TANTO:
En uso de Las facultades conferidas en los instrumentos legales ya reLacionados:
SE APRUEBAN LOS SIGUIENTES ESTATUTOS
CAPITULO I DISPOSICIONES GENERALES
Arto. 1 El territorio Twi Waupasa, está ubicado en entre los siguientes limites, al Norte con el Territorio de La 10 Comunidades, Al Sur con territorio Prinzu Ahia Un, Este Territorio de Karata y al Oeste con Tasba Pri, y está integrado por Las comunidades de: Yulo, Klingna, Sukatpin, Lapan, Mani WatLa, Prata, Ukunhni, Awaskira, GuLa WaLa, TruhLaya, Wawa Boom, Akawasito, Cincuenta y Uno, Betel.
Arto. 2 principios. Son principios del territorio Twi Waupasa, los siguientes: La libertad; La justicia; el respeto a La dignidad de la persona humana; el pluralismo político, social y étnico; el irrestricto reconocimiento a propiedad comunal; y el respeto a la libre autodeterminación de sus habitantes, el derecho al usufructo de los recursos naturales y el respeto a La Madre Tierra.
Arto. 3 la sede del Gobierno Territorial Twi Waupasa será la comunidad de Yulo. El territorio de Twi Waupasa, en virtud de lo dispuesto en La ley No. 445, está dotado de personalidad jurídica y por lo tanto es susceptible de ejercer derechos y contraer obligaciones, así como adquirir bienes patrimoniales.
​
​
TWI WAUPASA INSINKA NANI TASBAYA YUNGKA
LÂKA BUKKA
​
​
​
WAN BILÂ KAT LÂKANKA
BILWI PUERTO CABEZAS RAAN SIAKWA KATI
​
I. TA KRIKANKA BILÂ.
Klâuna tasbaia baiki sakanka Atlântik kus yahra tanira mani 1987 wina raitka yaban ba kuntri tara na wal sin kau tasba kwarika brisa 32,819.68 kilumita tnaya walh wal ra brisa, ai Lâinka nani brisa yahbra tanira Hunduras kuntrika wal waupasa tanira Atlântik kus waupasa wal, Lâlma tanira Caribe kabukara, muna tanira Jinotega Departamento ka wal, baku sin baiki sakanka putka nani matLâl kahbi pura wal brisa.
Klâuna tasbaia baiki sakanka AtLântik kus bilara daukanka natka nani aiLâl bara sa baku sin yuyaka nani tasbaia bilara bara ba wal aitaura auya sa silp ai Lâka nani paski ninkara karnika yabi kira ai yuyaka nani kan kahbi tankira yus munaia, baman apia sakuna tawan bilara uplara kulkras Lâka bara kiamka waLâ mita tnaya ra Lâki suiba, taibi muniba kaina kahbaia bara iwanka natka aiLâl nani ba sin kan sunaia dukiara.
Lâ 445 Indianka tawanka nani prapati ka Lâka, an kiamka sat waLâ tawanka nani naha kLâuna tasbaia ba atLântik kus Nicaragua bilara an Bocay tingnika, Coco, Indio an Maiz ra ba sin; naha wal ta krikan sa indian tawan ka sirpi nani bakahnu ra yunkka tara nani ra baiki saki yabaia, Warkka daukaia takriki auya sa naha dukiara kLâuna tasbaia yabra tanira Lâ dadaukra nani ba, Lâta tani wina ta baikanka Lâka briba proyecto ka tasba baiki sakan yungka gabamintka nani ra ta baiki karna daukaia programika ba, baku sin, ta baiki sa indian tawankara klâuna ai tasbaia mark muni nanira tasba baiki sakanka nani kum kum ra.
Naha ulbanka na wal trai munisa aidrubanka tara ra auka yaka wal tnata mangkaia.
-
DIA BAPANKA WAL NAHA WARK KA NA DAUKISA.
Miskitu insin nani tasbaia baiki sakanka piska gabamintka nani yumhpa ra ta baikanka nani daukisa sinska Lâka mapara bara lâ bukka nani paski yabaia nahki ai tasbaia bilara ta brih waia ba
-
WARKKA DAUKAIA NATKA NANI.
Naha warkka na daukaia dukiara asla taki aisanka nani daukan Consejo Regional bilara Pana-Lâka programika ta briba, bara Twi Waupasa tasbaia baiki sakanka gabamintka ta bri nani ba wal aima walara, Lâs aisi kakaikanka tara daukan lukanka nani wahban ba Lâki kaiki tawan brinka apia ba sakaia bara lukanka raia taki nani ba ulbi brin baha Lâs Lâ buk ba tnata mankaia dukiara.
Insin nani kLâuna ai tasbaia purara wihta aimaki kar ni ka alkaia dukiara Lâ nani bui raitka yabi ba naha nani sa:
-
Nicaragua kuntrika Lâka bukka tara ba.
-
KLâuna Lâka bukka Lâ numba 28, bara Lâka sirpi nani ba wal.
-
Lâ numba 40 an 261 putka gabamintka Lâka bara kli Lâki kaikan ba wal.
-
Lâ numba 445 Indian tawanka nani prapatika Lâka.
-
Warkka daukan wina dia sakan ba.
Tasba baiki sakanka yungkka Twi Waupasa bilara aidrubanka tara daukan yahbra kati 16 bara 17, Awaskira tawankara.
Naha aidrubankara piska bani aisi kaiki tanka turbi auka yabi bara ani tawan brinka apia ba saki raya dingki brihwi tnata prakan Lâs aidrbanka na wal.
Naha ai drubanka ra pura luanka brinsa Lâ bukka na auka yabi tnata mankaia ba.
I. Kupia kraukanka nani.
-
Naha Lâkka bukka ulbanka aiska na tasba yungkka ai bukka tara bri bara aiska pali ulbi swiaia sa.
-
Lâs aidrubanka tara ra auka yaban uplika nani bani ba sainka wahbi brih mangkaia.
-
Consejo regional wina adar kum briaia naha Lâka bukka na dukiara
-
Gaceta oficial wibara blikka waia pasara sakaia bara lâ wina kau karnika yabaia dukiara.
-
KLâuna Lâ dadaukra ai ulbrika kumika ba, buk tara kum kuakan kaia sa indian tasbaia piska nani ai Lâka bukka paski ba ulbi swiaika bara numba kum yabi kaia an kli raya paski nani ra sin.
PÙRA PRAKANKA NANI
TWI WAUPASA LÂKA BUKKA
Aisanka Lâlka biLâ nani
-
Ta krikanka ulbanka nani.
-
Twi waupasa tasbaya yungkka, bara tawanka sirpi nani ta bri waki waia daknika satka nani ba.
-
Twi Waupasa tasbaia yungkka gabamintka daknika paskanka ba.
-
Twi Waupasa tasbaia ta brabrira nani ai Warkka ba.
-
Twi Waupasa tawanka sirpi nani ta briaia daknika ba
-
.Tawan sirpi ta uplika nani dia ai Warkka daukaia ba.
-
Tasba yungkka bilara baiki sakanka nani daukanba.
Wan tasbaia bilara wark satka nani baiki sakanka ba.
-
Lâ Lâinkara waki waia ba tasba yungkka bilara.
-
Lâ alki brih wakaia daknika.
-
Lâ alki brih waki ai bisniska ba.
a) Ani dukia nani Lâ wina snaiara ba
c) Diara mistik daukan pyuara dia munaia ba.
-
Tasbaia yunkka uplika nani airaitka ba, bara witin nani daukaia briba.
-
Yuyaka nani nahki natkara wakaia, bara nahki Lahla nani baiki Saki sir munaia ba.
-
Tasba yungkka gabamintka bilara prapati nani bara ba.
-
Wan ritska nani tasba yungkka bilara ba nahki natka ra waki waia ba.
-
Wan tasbaia yungkka gabamintka nahki paskaia ba.
-
Wan ritska nani wina yamnika taki ba LâLâh Lâinkara nahki natkara wakaia ba bara pawanka warkka nani daukaia dukiara LâLâh praiska sakaia ba.
-
Wan tasbaia yungkka bilara bara tawan sirpi nani ra ta upla nani wahbi sakaia natka ba.
-
Pyua
-
Paiwanka
-
Nahki natakara wahbi sakaia warkka nani ba.
-
Ya nani sat uplika sipsa naha liksan ra waia tasba yungka kum ta briaia.
-
Naha Lâka bukka Lâki sins munaia sa kaka.
-
Dia taka mihta sins munaia ba.
-
Nahki natkara sins munaia ba
-
Nahki pyuara an piska nani sins munaia ba.
-
Nata prakanka ulbanka nani bara, yaka wark takaia an sins munanka daukaia ba.
TWI WAUPASA TASBAIA YUNGKA INSINKA NANI LÂKA BUKKA ATLÂNTIK KUS YAHBRA TANI TASBAYA BILARA.
Twi waupasa tasbaia yungkka tila ra aidrubanka tara ra asla takia ba Nicaragua kuntrika ai Lâka bukka briba bui karnika yaban sa, ai tasbaia baiki sakanka bilara wark nani, Lâ nani, dauki brih waia baku sin raitka yabi sa kLâuna Lâka Lâ 28, tasba mark munaia Lâka Lâ 445, bara kLâuna Lâka bilara Lâ ulbanka sirpi ba bui sin:
Raitka yaban sa
I.
Wan kuntri Lâka bukka ulbanka Lâ Nº. 28 ra naku ulban sa, tawan sirpi nani AtLântik kus bilara banghwiba sip dakbi sakras, wan kuntri tara ba wina, baku sin ai raitka brisa kuntri luhpia waLâ nani wal baku bara ai bisniska nani sin brisa, baku natkara kan sunaia bara paki brih waia ai kiamka bara ai natka nani ba sin kuntri bilara aslakira silp ai natka kat asla takanka nani paski waia ai tawanka bilara bara wakaia dia, dia nani ai tila kat taki ba an briba silp ai iwanka natka kat.
Kuntri Lâka bukka tara ulbisakanka piska arto.180 ra wisa. Nicaragua AtLântik kus tawaka sirpi nani ba ai raitka brisa, iwaia, bara pawaia ai tawanka ra asla takanka natka nani bara bakku, ai iwanka sturka bara ai natka ba kat. Baku sin kuntriba bui raitka yabi sa tawan sirpi nanira ai ritska nani ba wina yamnika kaikaia bara ai tawanka sirpi bilara karnika alki briaia, baku natkara ai ta upla silp ai natka kat wahbi sakaia.
II.
KLâuna Lâka bukka Nicaragua AtLântik kus ra bara ba Lâ Nº 28, ulbi sakanka piska Nº1 ra ulban sa. Tawan sirpira, iwi uplika nani bani ba naku natkara ai raitka brisa:
Yus munaia, yamni ka kaikaia bara aililia briaia aiLâya nani briba, unta ra dus nani briba, aitasbaia nani briba wina, sin kuntri aiska ai pawanka dukiara ai lukan ka asla dauki paski ba tilara. 4- ai tawanka bilara asla takanka nani bara ba, mangki sakaia natka nani ba tukbi brih waia trabil apu kira dia witin nani ai natka briba kat 6- baku sin tawanka natka bakahnu ar yakan, yakan yusmunaia natka, briba baku sin naha natka nani ba smalkaia ai kiamka nanira pyua Sutra.
III
Lâ 445, ulbanka piska sirpi Nº2 ra ulban ba baku bara sin ai bapanka sa. Insin tawanka nani ra raitka yaban aitasbaia nani ba bakahnu ra yus munaia bara yuyaka nani ba bakahnu ra wakaia kaina pyua wina ai tasbaia piska nani yus muni auLâ ba, ritska nani bilara ba sin bara tasbaia piarkika nani kLâki mark muni taitilka paski yabaia.
Baku natkara art. 15, Lâ 445 ra, wisa kLâuna iwanka tasbaia ra Lâ paski daknika bara kLâuna gabamintka ba blistu sa rispik munaia naha raitka ba, insin kiamka nani bara kiamka aiLâl iwi tawanka baniba ai raitka brisa ai tasbaia purara karnika briaia, bara ai yuyaka nani ai tasbaia bilara ba wakaia silp ai natka ba kat.
IV
Tani walara art. 30 Lâ 445, bara kLâuna Lâka Lâ 28 ra ulban ba baku tawan sirpi nani ba ai raitka brisa ai tasbaia yungkka bilara, tasba piska kum, tasba yungkka waLâ wal bakahnu yus munaia piska briba blistusa wakaia tasba yungka ta brabrira bara tawan sirpi ta brabrira ba walkira. bara art. 3 ai aisanka ra wisa insin tawanka ba tasba paskan piska kum tawan ar kiamka aiLâl iwi tawanka nani aiska asla dauki tasbaia yungkka kum paskan sa, ai iwanka daukanka, pata pira bara matirka kumi briba pana pana praptis muni auLâ ba naha pyua kat.
V
Tasba baiki sakanka yungkka nina Twi waupasa maki ba tawanka sirpi nani ba naha nani sa: Yulu, Klingna,Sukatpin,Lâpan,Mani WatLâ,Prata,Ukunhni,Pati tri,Awaskira,GuLâ WaLâ,Truh Lâya Akawasito,sincuenta y uno anBetel kat.Witin nani ba kLâuna ai tasbaia piarkika mark munaia warkkara sa.
BAKU BAMNA
Lâ wina karnika yabi natka ba kat
AUKA YABAN SA NAHA LÂKA NANI RA.
Sapta I.
LUKANKA AISKA DUKIARA AISANKA BA.
Arto1- twi waupasa tasbaia yungkka ba, naku natkara ai Lâinka nani ba brisa: yahbra tanira tin tawan wal, waupasa tanira prinsu auhya un wal, Lâlma tanira karata tasbaya yungkka wal bara muna tanira tasba pri wal. Ai tawanka sirpi nani ba naha nani sa: Yulo, Klingna, Sukatpin, Lâpan, Mani watLâ, Prata, Ukunhni, Awaskira, Gul awaLâ, TruhLâya, Wawa boom, Akawasito, Pipti wan bara Betel.
Arto 2- twi waupasa ai lukanka pLâmaika briba naha nani sa: pri Lâka, kasak Lâka, upla waLâ nanira kulkanka yabaia; lukanka sat sat nani wal tawan bilara bara kiamka nani tilara; tawan sirpi nani airaitka briba kulki kira; baku sin upla bani witin nahkira ai dahra wali ba kulkanka yabi kira, tawan luhpia nani ai tasbaia bilara pawanka Lâinkara trai muni ba kulkanka yabi bara wan tasbaia yaptika nara tara kulki Lâtwan kaikaia lukanka nani brisa.
Arto 3- Twi waupasa tawanka nani tilara kupia pali ba yulu tawankasa.twi waupasa tasbaya yungkka ba là 445 ra dia wi ba baku karnika brisa, baha mihta ai raitka nani ba kan kahbaia sa, an sin baku witin daukaia nani sin brisa bara prapati nani wina yamni kaikaia sin.
SAPTA II
TASBA YUNGKKA TA UPLIKA BARA TAWAN SIRPI TA UPLIKA
NANI PASKANKA BA
Arto 4-Twi waupasa tasbaia yungkka ta uplika nani ba naku ra baiki sakansa. a) Tasba yungkka aiska tawanka wina asla taki ai paswanka ba.
-
Tasba yungkka gabamint ka ba.
-
Tawan sirpi bani silp asla ai paswi ai aisanka ba.
-
Tawan sirpi ta briaia daknika ba.
Arto 5- Tasba yungka aiska tawanka wina asla taki aisaia ai paswanka ba kau karnika tara brisa tasba yungka bilara trabil nani bara ba alki wapnika mangkaia, ai ta upla nani sins munaia bara naha uplika nani ba asla taki kaia tawan bani wina upla matsip, kLâuna là dadaukra tilara tasba yungkka wina bara nani ba, putka gabamintka tilara ba sin baku ai raitka brisa but munaia an biLâ baikra sakaia.
Arto 6- Aidrubanka tara tasba yungka wina paiwi asla taki ba ai Warkka ba naha sa.
-
Mani kum bilara aima kum asla takanka tara dauki kaia bankra nitsa kaka sipsa asla takaia an taim winbia ba.
-
Tasba yungka gabamintka daknika nani wahbi sakaia ba naha Lâkara dia wiba baku.
-
Yuyaka nani baraba kakaira takaia, yus munaia an tawan walara sakaia ba sin nu kaia nahkira daukaia ba.
-
Ailaka bukka nani tasba yungka bilara ba, bara ai gabamitka tila kat nahki wark takaia ba paski auka yabaia bara kli raya paskaia.
-
Ai gabamintka daknika dia dia Warkka daukaia lukanka sakan ba aù ar apia wiaia karnika brisa.
-
Tasba yungka ta bri daknikara makabaia yuyaka nani bara Lahla nani dimi ba nahkira yus muni auya ba dahra kati yumhpa bani.
G). Là nani bapaia ar mangkaia nahki natkara ritska nani tasba yungka bilara ba yus munaia dukiara.
h). Là nani paskaia tasba yungka bilara, upla nani nahki ai daukanka bri kaia ba bara tà upla nani ai daukanka nahki kaia ba baku sin mistik takan taim dia munaia ba, kan wina dia ai raitka praptis taki auLâ natka ba kat.
I). Ritska nani tasba muhtara, pasara, ar liura, briba saki atkaia adarka makabi nani ba au ar apia wiaia karnika brisa.
j) Mani kum ra nahki wark daukaia lukanka tasba yungka gabamintka paskanka ba Lâki kaiki au ka yabaia, bara Lahla nani yus munaia ba, tasba yungkka nahki wina taura brih taki waia, baku sin wapnika mangkaia lukanka nani paskan ba sin au or apia wiaia karnika brisa.
Arto: 7 Tasba yungkka gabamintka ba, daknika kum ai tasbaya yungkka bilara wark nani tukbaia bara wakaia, baku sin naku natkara paskansa kumi bani ai Warkka tanka kat.
-
Wihta kwarika kum.
-
Wihta kwarika ninka dingkra kum.
-
Aiulbra kum.
-
Lahla aialkra kum.
-
Pura kakaira kum.
-
Aisasara kum.
-
Mairin nani Lâlka kum.
-
Wina tara yamnika Lâlka kum.
I) Wahma tiara bara puLânka nani Lâlka kum.
-
Pawanka Lâlka kum.
-
Tasba yungkka main kakaira kum.
-
BiLâ baikra twilki pasara sasakrika kum.
Arto 8- Tasba yungka ta briaia o gabamintka daknika ai Warkka ba naha nani sa.
-
Tasba yungka bilara dia Warkka ba sut ta brih wakaia.
-
Ai gabamintka daknika aikuki asla taki aisi kaikanka nani daukaia bara tasba yungka aiska aidrubanka nani sin daukaia.
-
Bankra upla kum, ar dakni kum taki tasba piska kum brih yus munaia, apia kaka ritska nani bri ba sakaia kaka adarka nani sain munaia, bara nahki Lâl mana aibapaia ba praiska mangkaia.
-
Biuti mana sakaia yuyaka nani saki ba wina tasba yungka biLâ wina.
-
Tawan nitka nani ba brih turbi taukaia kuntri gabamintka mawanra, kLâuna gabamintka mawanra yamnika kum yabaia dukiara.
-
Tasba yungka Lâka nani ba wakaia bara diara waLâ nani bara ba sin.
-
Tasba yungkka wina ya lin taki nanira adarka sain muni yabaia bara ritska sakaia adarka nani ba sin.
-
Wan tnaya kir ra diara nani bara ba main kaikaia, kan sunaia bara ritska nani baha bilara ba sin.
I) Lahla nani tasba yungka aiska wina bal dimi ba wakaia.
Tasba yungkka gabamintka dia taibi muni ba daukaia.
-
Aidrubi asla takanka tara dauki mawanra wark nani nahki dauki auya ba dahra aisi wiaia.
-
Tasba yungka bilara dia, dia nani bara ba wakaia tankira ai daukanka, lukanka pain an rispik Lâkara.
-
Tasba yungka gabamintka daknikara pyua danh takan dukiara raya wahbi sakaia dukiara paiwanka tara nani daukaia tasba yungka aiska tawanka nani ba wal.
-
Lahla nani nahki waki auya ba bara yuyaka waLâ nani ai mihtara bri auya ba dahra tasba yungka asla ai paswankara aisi wiaia ai warrka dauki auya ba tilara bara ai pyua danh takuya pyuara sin.
-
Tasba yungkka Lahla ka nani ba wakaia klin Lâka wal, Lahla kulkaia Lâkara dia wi ba baku natkara.
-
Aidaukanka yamni nani bri kaiasa tasba yungkka bilara bara tnayara kabia sin.
-
Lukanka nani paski asla dauki dakni aiska mawanra mangkaia ani dukia nani dauki waia sip ba wan tasbaia baiki sakanka tilara.
Arto 9- Tasba yungkka wihtika kwarika ai warkka ba naha nanisa.
-
Tasba baiki sakanka yungkka gabamintka daknika aikuki aisanka daukiba ta briaia.
-
Paiwanka nani daukaia ai gabamintka daknika aikuki ai aiulbra walkira.
-
Wihta kwarika dia dauki auya ba dahra aisi wiaia ai daknikara.
-
Wark nani nahki dauki waia lukanka paski ai daknikara marikaia.
-
Kuntri gabamintka, kLâuna gabamintka ar putka gabamintka nani mawanra buaia ai gabamintka daknika ninara.
-
Adar nani wilkanka nani daukbia bara ai aisanka mankaia.
-
Lahla sunaika watLâra wih Lahla swiaia adarka sakaia.
-
Ai daknika nanira karnika yabaia bara dakbaia.
Arto 10- Wihta ninka dingkra Warkka ba.
-
Wihta kwarika apu taim pliskara kaia taim kunhkura takiwan ar mahka ai Warkka wina taki wan taim.
-
Kau dia waLâ wihta kwarika wibia ba alki daukan kabia.
Arto 11- Aiulbra tasba yungkka bilara ba wark ka nani:
-
Buk tara tasba yungkka bilara dia dia dauki ulbi swi dahra ulbanka bukka ba main kaikaia.
-
Warkk dia dauki auya ba dahra ulbaia buk tarara bara wauhtaia nani dauki yabaia.
-
Aisi kaikanka nani tara ar sirpi daukaia pawanka nani wauhtaka ra aisainka mangkaia wihta kwarika makabuya pyuara wik kum kainara.
-
Dia dia Warkka dukiara ulbanka nani saki ba buk tara nanira ulbi swin kaiasa.
-
Buk nani, tamp nani bara kau wauhtaia waLâ nani ai tasbaya yungkka dukiara briba main kaikaia.
-
Wark nani daukaia ulbi sakanka ba aisi kaikaia auka yabaia bara ninkara asla takanra dia aisuia ba kli ulbaia.
-
Kau dia waLâ wihta wibia ba sin alki daukan kabia.
Arto 12- Lahla ai alkra Warkka ba, tasba yungka bilara.
-
Lahla nani dimi ba wakaia Warkka daukaia.
-
Lahla nani nahki waki auyaba dahra ulbi ba bukka main kaikaia.
-
Lahla sunaika watLâ wina sain muni Lahla sakaia.
-
Tasba yungkka aiska aipaswanka bara gabamint daknika aikuki asla taki pyuara Lahla nahkira auyaba dukiara dahra aisi wiaia.
-
Lahla baldimi ba an taki wiba dukiara ulbi sakanka kum dauki yabaia.
Arto 13- Pura kakaira ai Warkka ba tasba yungkka bilara.
-
Tawan bani ai tasbaya baiki sakanka gabamintka mapara prukuanka dauki wauhkataya ba alki bri kaia.
-
Pyu wiria luí bani ai ta brabrira ra wark nahki ra brih auya ba dahra makabaia, Lahla ai alkra ra sin baku ya waLâ tasba yungka Lahla alkan kaka dahra makabaia.
-
Kau dia waLâ wihtika bui wibia ba sin daukan kabia.
Arto 14. Mairin ta brabrira ai Warkka ba.
-
Yabal nani plikaia mairin nanira help munaia dukiara.
-
Tawan sirpi banira mairin nani aslika bara ba wal asla kira wark takaia.
Arto 15. Wina tara yamnika, sins Lâka, puLânka bara wahma tiara nani ta briaia mangkan ai Warkka ba naha sa:
-
Bal puLânka bara wan puLânka natka waLâ nani ba ta brih paki waia.
-
Tasba yungkka bilara bal puLânka an puLânka waLâ nani tukbi waia Lahla plikaia.
-
Indian tawanka sirpi nanira bal puLânka nani ba kau karna dauki waia.
-
Sins Lâka ta bri daknika aisaya, sins Lâka smalkanka ba kau yamni daukaia bara pliska nani ba kau pain paskaia dukiara.
-
Tasba baiki sakanka yungkka gabamintka ai Warkka paki brih waia dukiara yabal ar natka nani plikaia bal puLânka bara lilia briaia natka waLâ sin.
Arto 16. BiLâ baikra pasara sasakra Warkka ba. Tawan uplika nanira wark nani dauki auya ba sut dahra aisi wiaia. Tasba yungkka gabamintka dia dauki nani ba tawan ra kupia kraukaia.
Arto 17. Aisasara ai Warkka ba. Gabamint daknika tila wina kum apusa kaka pliska ra kaia.
Arto 18. Wina tara yamni briaia ta bri ai Warkka ba.
-
Tasba yungka aiska bilara wina tara yamnika dukiara trabil nani bara ba Lâki kaikaia.
-
Klinik watLâ nani, sika nani, nurs nani nitka briba kupia kraukaia, kLâuna gabamintka bara putka gabamintka bilara tà bri nanira.
-
Natka nani plikaia wina tara yamnika dukiara pura kaiki uplika nanira, kluna Lâ dadukra daknikara, tawan uplika nani wina tara kau yamni bri kaia dukiara.
Arto 19. Tasba main takaira aiwarkka
Wan tnaia kir ra diara nani bara ba pasara, liura, tasba munuhtara ba kan kahbi main kaikaia
Tasba yungk ka bila warkka daukaia dukiara wapnika mangkaia ba Lâki kaikaia sa.
TAWAN SIRPI TA UPLA NANI.
Arto 20. Tawan sirpi ta uplika nani ba nakusa. Tawan bani silp ai uplika aiska aipàswanka ba. Tawan ta briaia uplika wahbi sakan dakni ba.
Arto 21. Tawan sirpi kumra upla iwi ba sut asla taki aisanka dauki ba kau karnika tara brisa baha tawan ka bilara baku sin tasbha yungk ka aipaswan ka dia aiwarka ba briba sin natka kabia arto matsip rta aisiba baku:
a) Tawan tasbaia pis kum upla brih yus munaia kaka Adar ka yabaia Bara praiska wiaia nahki aibapaia babara warka waLâ nani tasba pìska aiska aipaswaia nitka apia nani ba sin sipsa auka yabaia silp aitawan ka kat.
Arto 22. Tawan sirpi gabamintka dakni ka ba naku natka paskansa:
-
Wihta kum
-
Ninkra dinkra kum
-
Aiulbra kum
-
Pura kakaira kum
-
Lahla ailkra kum
-
Aisa sara kum
-
Tasba main kakaira kum
-
Almuk nani daknika
-
Tawan Kan kakahbra (tawan Poliska)
Tasba yungk ka gabamint ka warkka tanka dia marikan ka ba baku tawan sirpi biLâ ta bri nani daukan kabia.
Arto 23- tawan sirpi bani gabamint ka dakni kaba naha wark ka nani daukaia brisa:
WIHTA: Lâ nani wakaia, Baku ya mistik nani ra publik munaia, tawan bilara Lahla taki ba pain main kaikaia tasba main kaikaia ta briba wal asla kira.
WIHTA NINKA DINKRA BA
Bankra wihta kwarika ba impakan ar aiwark ka wina mahka takan taim watlika ra aimakaiasa.
AIULBRA AIWARK KA BA
-
Tawan bilara dia wark ka nani dauki auia ba, dahra ulbi buk ka ba main kaikaiasa.
-
Wark nani dauki auia ba dahra ulbaia
-
Aisi kaikan ka nani daukaia paiwi wauhka taiara sain munaia. Gabamint ka ta briba makabuia taim kau aisi kaikaia kati kum kainara taim.
-
Wark nani dauki ar aisi kaikan ra dia takan ulbi swih wauhka taia nani ba buk Tara ra ulbi swin kaiasa.
-
Aisi kaikan ka kum luan ba, aisi kaikan ka waLâ daukaia taura aisi auo ka yabaia Bara kli dia aisuia ba ulbaia.
-Bara ta briba bui kau dia waLâ wark ka yabaia ba daukan kabia.
LAHLA AIALKRA KUM AIWARK KA BA
-
Tawan Lahla ka taki ba main kaikaia
-
Lahla dahra ulbi buk ka ba main kaikaia
-
Lahla sunaika nanira chek sain munia tawan ninara
-
Lahla nahki yus muni ba dahra tawan ra wiaia
-
Lahla nani bal dimi ba wauhtaya ulbi dia wina dimi ba sain muni swiaia.
PURA KAKAIRA KUM WARK KA NANI BA
-
Tawan upli ka nani ai mina prukanka, wihta mapara dauki ba wauhka taya nani wahbi bri kaia.
-
Lahla tawan ra dimi ba nahki yus muni sapa, Lahla aialkra ra makabaia pyu kumhku luya banira
-
Kau dia tawan wihti ka adar yabia ba sin daukan kabia.
AISASARA KUM AIWARK KA BA
Tawan ta brabri ra dakni ka wina kum apusa kaka watlikara dimi wark ka daukaia.
TASBA MAIN KAKAIRA KUM WARK KA BA
Witin wita wal kira tawan tasbaia ba main kaikaia sa, nahkira wapnika mankaia sapa wark takaia piska upla dimaia apia pliska, kirhbaia pliska baku ban ban sin aitnaia ra diara nani bara ba kan kahabaia baku sin tasbaia baiki sakaia tawan luhpia nani ra yabaia bara natka yamni ra wakaia.
ALMUK DAKNI KA BA WARK KA NANI
Tawan bilara witin nani kau diara tanka brisa, rispik brisa an aitawan ka dahra kau pain tanka briba mihta wihta daknika ba, naha nani wal asla kira diara tanka pliki wark takaia.
TAWAN POLISKA NANI BA WARKA
Tawan wihtika ra ta baikaia dakni ka kumsa
Tawan bilara diara saura takaia muni ba ar taki nani ba kan kahbaia, an tawan uplika nani sin kan kahbaia.
Arto 24- Wihta ba sika Lâ nani tawan bilara ba alki brih wapaia an kli dakni raya wahbi sakaia ba pat ulbansa naha Lâka saptika walhwal ra.
TWI WAUPASA TASBAYA YUNGK KA BAIKI SAKAN KA BA
Arto 25- Tasba yungk ka Twi waupasa ba aibiLâ kat piska nani walh wal ra baiki sakansa, baku sin tawanka sirpi nani ba sin baiki sakansa
Baiki sakan ka piska yulu wi ba; naha tawan ka nani bar asa: Yulo, Mani watLâ, yawan aiska wal pura mata wal sip pura kumi (51) truhLâya an awaskira. Piska waLâ prata maki ba naha tawan ka nani barasa: Prata, Ukuhny, Betel, Wawa Bom.
Piska wala ba klingna makisa, tawan ka nani ba: klingna, Sukatpin, akawasito.
Piska waLâ ba nina Lâpan, tawan ka nani ba: Lâpan, GuLâwaLâ an Srik Lâya.
SAPTA III
Arto 26- Twi waupasa tasbaia yungk ka bilara wihta aimaki Lâ nani alki brih wakaia ba lukan ka yamni wal bara daukanka pain brikaia, wiaia wantsa wan iwanka natka kaina wina praptis muni auLâ ba natka kat.
Lâ nani waki waia ba wan taubanka bara tasbaia yungk ka bilara naku natkara paskansa.
Arto 27- tawan sirpi nanira Lâ alki brih waia ba wihta bara aidaknika walkira tawan sirpi bani tasba yungk ka bilara ba. Naha daknika na tawan uplika nani aipaswi wahbi sakisa, baku natkara sin ta uplika waLâ nani ba wahbi sakisa.
Arto 28- Baku sin tawan poliska nani ba, tawan sirpi banira bara witin nani ba sin natka wahbi sakan kabia. Tawan polis ka aiwark ka kabia naha Lâka buk ka num ba 23 ra dia ulban ba.
Arto 29- Tawan wihtika bani ba naha sat Lâka nani na alki dauki kabia aitawan ka bilara.
-
Piusin munan Lâka ba.
-
Implikan sirpi nani
-
Bahki nina sauka dauki ba
-
Upla waLâ ra sauhkan ka dauki ba
-
Daiwan Lâta wina impli k iba kaliLâ baku
-
Kulkras Lâka bara sauhkan ka dauki ba
-
Insauhkan ka sirpi nani dauki ba
Upla nani mistik taki taim dia munaia bara kau diara waLâ nani ba buk waLâ kum nahki Lâ daukaia bara wark takaia Lâka bukka pasbia pyura paskan kabia.
SAPTA IV
TASBA YUNGK KA LUHPIKA NANI RAITKA NANI BA BARA WITIN DAUKAIA BRI BA
Arto 30- twi waupasa luhpika nani tawan ka sirpi banira ba sut aikuki sin sat kulkan sa an aikuki baku airaitka brisa. Naha nani ba raitka ba:
-
Tawan kum waLâ wal sin airaitk a brisa bara uplika nani ba sin baku.
-
Airaitka brisa skul briaia, aipuLânka natka bara aichors ka kum briaia
-
Aitasbaia muni briaia, silp aitasbaia yungk ka ta brabrira nani wahbi sakaia, bara tawan sirpi bani sin airaitka brisa ai ta upla nani wahbi sakaia.
-
Aitasbaia yungk ka bilara bilara dimi aidruban tara nani ra waia.
-
Tasba piska kumba brih iwaia, insLâ daukaia bara yuya ka ar ritska nani yus muni lilia takaia.
-
Aita upla nani ra makabaia Lahla nahkira yus muni auya ba dahra, baku sin ta upla takaia aitawan ka bilara apia kaka tasba baiki sakanka tilara.
-
Wauhtaya ulban ka nani sut bara ba tasba yungk ka dukiara yapti biLâ kat Lâkara.
Arto 31- Twi waupasa luhpika nani sut ba wal aikuki kumi daukaia dukia nani brisa aitasbaia bilara naha nani baku:
Aitasbaia baiki sakanka bilara dia wark ka nani bara ba tilara diamaia an tawan ka sirpi bilara bara sin, kan sunaia, aitnaya kir ra diara nani ban wina takan nani ba kan sunaia, ritska nani ba sin bara aitasbaia nani ba main kaikaia, natka nani kaina wina auLâ ba, tawan bani ra kulkan ka yabaia baku sin tasba yungk ka aiska an tawan sirpi bilara aipaswanka tara dauki dia aisi bapbia ba aisi daukaia.
SAPTA V
RAITKA NANI MAIN KAIKAIA BARA LAHLA NANI NAHKI WAKI WAIA BA
Arto 32. Twi waupasa prapatika sa diara nani aiawiba, auyaras dukia nani ai taitilka bilara ba baku sin ritska nani bar aba bara iwanka tnaya kir ra nani mangki sakaia sip nani ba, wan matir almuk nani wina aikiamka nani ra smalki ba, unta wahia saika, ai iwanka natka nani ulbi bara aisi wi nani ba sut.
Twi waupasa tasbaia yungk ka upla kaikras sip wiras sip pan munras, sip atkras, prisant sin yabras tasba yungk ka walara.
Arto 33. Tasbaia bilara ritska nani bara ba tawanka.
Tawan sirpi bani ta bri daknika ba mihtara kabia ani piska nani bakahnura diman ba tasba yungk ka mihtara kabia waki waia.
Pawan ka wark ka, ritska sakaia adarka tara nani ba tasba yungk kamihtara kabia yuyaka bara Lahla ka taki ba main kaiki waki waia.
Tawan sirpi gabamint ka daknika ba blistusa tawan Lahla dimi ba an nahki ra yus muni dahra ba, tasba yungk ka gabamint kara aisi marikan kaiasa.
Arto 34. Tawan sirpi banira Lahla dia dimi ba wina ten porcent (10%) kum yabaiasa tasba yungk ka gabamint ka daknikara baha wal wark nani tukbi waia dukiara.
Ritska kwari ka nani sakaia dukiara tasba yungk ka gabamint ka daknika ba adar yaban pyura, ani tawan ka sirpi tasbaia piskara sa kaka blistu sa baha tawan uplika b ata brih dakni ka wal sin aisi kaikaia bara adar kum sakan kaia sa apia sa kaka sip wark ka ba taura brih waras Lâ 445 ra dia wiba baku.
Arto 35. Tawan sirpira iwi uplika nani bani ba airaitka brisa tasba piska kum briaia, plun mangki sakaia dukiara, ai watLâ makaia dukiara, baku sin airaitka brisa rits nani bara ba yus munaia yamni ka kum saki briaia aitawan ka tasbaia bilara.
Arto 36. Bankra tawan luhpia kum ar dakni kum taki tawan tasbaia bilara ritska nani bara brih Lahla pakaia wark ka tara nani daukaia kaka, ar saki plis waLâ brihwi atkaia kaka, tawanka sirpi ta brih daknika saui wauhtaya yabaia kabia, ar witin nani wibia wark ka ba sipsa daukaia ar daukaia apia sapa sipsa sapa. Auo wibia kaka ailaka nani manki yaban kabia bara nahki pitka tasbaia yus munaia ba sin kulki yabaia.
Arto 37. Twi waupasa yungk ka ra tawan sirpi bani ba aitasbaia ba bilara baiki sakanka sat sat nani daukbia naku natkara:
Tasba yungk ka yus munaia piska bara ritska nani bilara ba wal naku natkara: utLâ makaia piska nani, mangki sakaia wark ka daukaia piska, main kaiki upla yaka dimaia apia piska, lilia takaika pliska, bakahnu yus munaia piska, kiamka kat yus munaia piska, antin takaia piska bara tara kulkan ka piska nani sin.
Arto 38. Lahla nani dimi ba nahki wakaia ba tawan ta brih daknika ba mihtara bara nahkira baiki saki sir munaia ba lika tawan ul asla taki win kabia. Naha sin natkara tasba yungkka gabamint ka Lahlaka ba yus munaiasa.
SAPTA VI
Tasba yungkka ta bri bara tawan sirpi ta briba wahbi sakaia ba.
Arto 39- tasba yungk ka ta brih daknika ba mani yumhpa aiwark ka daukbia kLâuna Lâ dadaukra nani wina aiwauhka taya yabuya ba wina.
Arto 40- tawan sirpi ar tasba yungk ka gabamintka ta brabri ra kaia kaka naku Aidaukanka nani brikaiasa:
-
Kuntri tara na luhpia kaia
-
25 mani wina aipura ra brikaia
-
Twi waupasa tasbaia luhpia kaia
-
Upla baku airaitka nani brikaia bara kasak aitanka brikaia upla ta briaia.
-
Twi waupasa tawan ka nani ba wina kum ra iwi kaia, mas 5 mani pan liksan daukras kainara
-
Wahbi sakaia bilka bara ta upla satka waLâ apia kaia an politik kLâuna tasbaia bilara ar kuntri biLâ tilara sin apia kaiasa
-
Miskitu biLâ aisi kaia
-
Pyua waLâ luanra ta upla kan mistik ka tawan sakan kaia apia bara wauhka taya mihta dakban sin kaia apia.
-
Naha sin dukia nani nitsa tawan sirpi ta uplika takaia kaka.
Arto 41- Tasba yungkka ta briaia daknika wahbi sakaia dukiara paiwi asla daukaia ba aidaknika aimihtara bri ba aiwark ka sawitin nani bui paiwan ka ba daukbia kan asla takaia kati kum kainara.
Tawan sirpi ta briaia daknika raia wahbi sakaia ba sin sat tawan ka ta brih daknika bara ba bui paiwaia sa an kau asla takaia kati kum kainara pat tawan ra kupia kraukan kaiasa.
Arto 42- tasba yungkka ta briaia daknika wahbi sakaia ba tawan ka sirpi aiska wina asla taki wahbi sakaia ba tawan ka sirpi aiska wina asla asla taki wahbi sakan kabia paiwan ka awarkka alkan bara, naha paiwankara baLâia ba tawan bani wina ai uplika blikan kaiasa. But munaia kabia ba, dairik kabia, pri Lâka wal an yukwanra but munan kabia.
Arto 43- Ta upla nani wahbi sakaia awarka aimakan Bara aidrubi baLân bani ba ta upla raia nani wahbi sakan kabia kumi, kumi ra wiaia wantsa yakan, yakan pliska bani ba dakni ra apia kabia.
Arto 44- Naha aisi kaikan ka wark ka tara na ta krikaia sipsa an ta upla raya nani wahbi sakaia sipsa upla nani paiwan ba wina 75% asla takan taim. Win takan kabia ani ta uplika asla takan ba wina kum pura ra sakbia kaka.
Arto 45- Tawan sirpi ta uplika nani ba wahbi sakan kabia tawan uplika aiska asla dauki brih awarka bara di ka mankan ba albia taim.
Wahbi sakaia but munan kabia dairik, pri Lâka wal bara yukwi apia kaka aimihta buki, ar tawan nahkira want ba, sipsa but munaia naha tawan ka bilara iwi, liksan tara nanira but muni nani ba sut baku sin mani matawalsip pura matLâl kahbi alkan wina aipurara nani ba
Arto 46- Win takbia liksan liksan ra diman wina ya kumi baman pura luan kabia sin bara win takan uplika waitna ar mairin kabia ai wark ka ta krikbia aikarnika wauhkataya kLâuna Lâ dadaukra aiulbrika kumi ka ba wina yabia pyua ba wina.
Arto 47- Naha tasba Yungkka ar tawan sirpi gabamint ka nani wabi sakan na sipsa ta upla apia takaia naha nani taka mihta:
-
Pruan taim
-
Witin silp ai warkka mahka swin taim
-
Tasba yungkka ar tawan aiska asla taki, pliska wina saki kli raya wahbi sakan pyuara
-
Witin upla baku ai raitka tikan sa pyuara
-
Upla na maisa pakras kira aiwarkka wina taki kati kum pura tiwan sa pyuara
Arto 48- Twi waupasa tasbaia tawan ka sirpi nani kum ar tasbaia yungkka ta uplika kum aiwarkka swin ar sakan sa pyuara naku natkara kli wahbi sakan kabia:
a) Tasba yungkka gabamint ka daknika kum kli waLâ mangkaiasa kaka blistusa aidrubanka tara ba daukaia kabia naha tasbaia yungkka aiska bilara naha aidrubanka ba daukan kaiasa kati kum bilara baha wina kan luwaia apia.
SAPTA VII
NAHA LÂKA BUKKA ULBANKA NANI KLI RAYA DAUKAIA AR PISKA KUM SINS MUNAIA KAKA.
Arto 49- Naha Lâka bukka piska kum ar aiska pali sins munaia sa kaka diara kumi ba aidrubanka tara daukaiasa tasba yungkka aiska tawan sirpi nani aikuki.
Naha aidrubanka daukaia sa kaka tawan sirpi ta upla nani bara ba wina 75% ulbi sain muni makaban kaiasa.
Naha Lâka bukka sins munaia dukiara but munia natka ba aidrubanka tara ra aipaswan nani ba bui win kabia
LÂS TNATA PRAKAIA AISANKA NANI BARA LÂKA BUKKA NA
WARK TAKAIA AISANKA
Arto 50- Naha Lâka bukka takan na wal kainara Lâ bukka nani waLâ bara kan sakaka karnika apu takansa
Arto 51- Naha Lâka na wark takbia yahbra kati matawal sip pura matLâlkahbi pura kumi mani dusa tara wal pura matawalsip pura kumi (2011), wina aikainara.
Ulbi sakanka Awaskira tawan kara, kilomita yawan aiska wal pura yumphpa tawankara yahbra kati mani dusa tara wal pura matawalsip ra (2010).
